Aardlekschakelaar aansluiten: types, stappen, aansluiting

Wat is een aardlekschakelaar?

Een aardlekschakelaar, ook wel differentieelschakelaar of RCD genoemd, is een essentieel veiligheidsonderdeel in de meterkast. Het apparaat detecteert lekstromen naar aarde door continu het verschil te meten tussen de stroom in de fase- en nuldraad. Zodra een afwijking optreedt – bijvoorbeeld als stroom via een persoon of natte omgeving wegvloeit – onderbreekt de schakelaar binnen milliseconden de elektriciteit om elektrocutie te voorkomen. De aardlekschakelaar bevindt zich in de groepenkast en vormt samen met de installatieautomaten de kern van de elektrische beveiliging.

De werking berust op een ferromagnetische ringkern die alle stroomgeleiders omhult. Bij normaal gebruik heffen de ingaande en uitgaande stroom elkaar op. Als er een lekstroom optreedt, ontstaat een spanningsverschil in de secundaire wikkeling, wat via een Ferranti-relais leidt tot mechanische uitschakeling. Al vanaf 15 mA treedt het mechanisme in werking, met een standaard uitschakeldrempel van 30 mA binnen 300 milliseconden. Bij hogere lekstromen wordt nog sneller uitgeschakeld, wat levensgevaarlijke situaties voorkomt.

Een aardlekschakelaar bestaat uit vier hoofdonderdelen: de stroomcontacten met hendel, een sommatietransformator voor stroomverschildetectie, een mechanisch tripsysteem en een testcircuit dat een gecontroleerde lekstroom simuleert. Het apparaat is ontworpen voor een nominale isolatiespanning van 500V, een stoothoudspanning van 6kV (voor blikseminslag), en een kortsluitvastheid van 10kA – voldoende voor betrouwbare bescherming bij piekstromen.

Belangrijk is het onderscheid met installatieautomaten. Waar een installatieautomaat beveiliging biedt tegen overbelasting en kortsluiting tussen fase en nul, reageert een aardlekschakelaar uitsluitend op lekstromen naar aarde. Voor volledige beveiliging van een groep is de combinatie van beide noodzakelijk. De technische werking van de aardlekschakelaar vormt de basis voor het kiezen van het juiste type, afgestemd op de installatie en toepassing.

Welke types aardlekschakelaars bestaan voor verschillende installaties?

Type A aardlekschakelaars detecteren sinusvormige wisselstroomlekken plus pulserende gelijkstroom tot 6mA zoals ontstaat bij moderne elektronica met gelijkrichters. Deze standaard huishoudelijke variant met triac-gestuurde apparaten, computers en led-verlichting dekt 90% van residentiële toepassingen. De uitschakelkarakteristiek garandeert werking bij halve sinusgolven en fase-aansnijding.

Type B aardlekschakelaars detecteren aanvullend pure gelijkstroomlekken en hoogfrequente wisselstroom tot 1000Hz. Verplicht bij meer dan 6mA DC-lekstroom potentieel, specifiek voor laadpalen (IEC 61851), zonnepaneel-omvormers met transformatorloze topologie, en frequentieregelaars. De complexere detectie-elektronica verklaart de prijs van €83-€150 tegenover €25-€60 voor Type A.

Type AC aardlekschakelaars detecteren alleen zuivere sinusvormige wisselstroom zonder gelijkstroomcomponenten. Deze verouderde variant voldoet niet aan moderne installatienormen door blindheid voor elektronische gelijk lekstromen. Bestaande Type AC installaties mogen blijven functioneren maar vervanging moet met minimaal Type A gebeuren.

Onderstaande tabel geeft een duidelijk overzicht van de belangrijkste verschillen tussen 2-polige en 4-polige aardlekschakelaars, zodat u eenvoudig het juiste type kunt kiezen voor uw installatie.

30mA hooggevoelige uitvoering voor persoonsbescherming schakelt tussen 15-30mA volgens IEC 61008. Verplicht voor eindgroepen met stopcontacten, badkamers alle zones, buiteninstallaties en circuits met verhoogd risico. De 10mA variant voor medische ruimten en zwembaden biedt extra veiligheid maar verhoogt kans op ongewenste uitschakeling.

300mA middengevoelige uitvoering uitsluitend voor brandbeveiliging vaste installaties zonder stopcontacten zoals verlichtingscircuits en vast aangesloten apparatuur. De aardverspreidingsweerstand blijft beperkt tot 166Ω in TT-stelsels voor beide gevoeligheden volgens Nederlandse praktijk, afwijkend van theoretische 83Ω bij 300mA.

Aardlekautomaten integreren aardlek- en overstroombeveiliging in één module breed component. Bij lekstroom schakelt selectief alleen die groep uit terwijl parallelle groepen actief blijven - ideaal voor koelkasten en vriezers, tuin verlichting. De meerprijs van €20 compenseert door ruimtebesparing in volle meterkasten en vereenvoudigde bekabeling zonder kamrail.

Deze typekennis bepaalt welke veiligheidseisen gelden voor verschillende ruimtes en installaties. In de Nederlandse praktijk zijn die eisen vastgelegd in de NEN 1010-norm, die de verplichte toepassing van aardlekschakelaars nauwkeurig omschrijft.

Wanneer is een aardlekschakelaar verplicht volgens NEN 1010?

Sinds 1 juni 2015 is aardlekbeveiliging verplicht voor alle nieuwe of uitgebreide installaties volgens NEN 1010:2015. Deze norm, zoals opgenomen in het Bouwbesluit 2012, stelt minimale veiligheidseisen voor elektrische installaties in woningen. De aardlekschakelaar zijn in de totale verplichting al ingebracht in 1975. Bestaande installaties zonder aardlekschakelaar hoeven alleen te worden aangepast bij renovatie, tenzij de verzekeraar eerdere aanpassing vereist. Elke woning moet minimaal twee aardlekschakelaars hebben, zodat storing of onderhoud niet tot volledige stroomuitval leidt.

De 30mA aardlekschakelaar is verplicht voor alle stopcontacten tot 20A, badkamers (zones 0, 1 en 2), wasruimtes, keukens, buitenstopcontacten, en vochtige ruimtes zoals kelders of garages. Per 30mA-schakelaar zijn maximaal vier eindgroepen toegestaan. Een 2-polige fornuisgroep telt als één groep. Logische groepenverdeling is cruciaal, bijvoorbeeld natte ruimtes op een aparte schakelaar om uitval van meerdere vitale functies tegelijk te voorkomen.

De aardverspreidingsweerstand mag maximaal 166 ohm bedragen om gevaarlijke aanraakspanningen te voorkomen. Uitzonderingen op de aardlekplicht gelden alleen voor specifieke toepassingen zoals vaste verlichting in droge ruimtes of SELV-circuits onder 50V AC. Verzekeraars gebruiken NEN 1010 als toetsingskader bij schadeclaims. Ontbreekt de verplichte beveiliging, dan kan vergoeding worden geweigerd. Daarom is installatie door een gecertificeerde elektricien sterk aanbevolen. Met deze normen in het achterhoofd volgt nu het praktische stappenplan voor een veilige aansluiting van de aardlekschakelaar.

Hoe installeer ik stap voor stap een aardlekschakelaar veilig?

Een aardlekschakelaar installeren vereist precisie én het strikt naleven van veiligheidsnormen. Volg onderstaand stappenplan om de montage volgens NEN 1010 uit te voeren en ongewenste uitschakeling of gevaarlijke situaties te voorkomen.

1. Stroom uitschakelen en veiligstellen: Schakel de hoofdschakelaar volledig uit zodat alle polen onderbroken zijn. Plaats waarschuwingsstickers “Niet inschakelen – werk in uitvoering” op de hoofdschakelaar en meterkastdeur. Verifieer dat er geen spanning staat met een tweepolige spanningstester; een contactloze tester is onvoldoende betrouwbaar bij geschakelde nulleiders.
2. Meterkast voorbereiden: Maak foto’s van de huidige groepenverdeling en draadkleuren. Verwijder modulaire afdekstroken, reinig DIN-rail en kabelgoten, en controleer of er ruimte is: 36 mm (2 modules) voor een 2-polige en 72 mm (4 modules) voor een 4-polige schakelaar.
3. Voedingskabels op maat maken: Gebruik 4 mm² voor 25 A, 6 mm² voor 40 A of 10 mm² voor 63 A (conform NEN 1010 tabel 52.3). Strip 10 mm isolatie zonder de koperen kern te beschadigen, leid de kabels ruim achter de DIN-rail en houd bruin (fase) links en blauw (nul) rechts.
4. Aansluiten op de aardlekschakelaar: Klem de voedingsdraden boven (LINE) vast met 2,5 Nm aanhaalmoment afhankelijk van de fabrikant specificaties. Steek massieve aders recht in de kooiklem en gebruik adereindhulzen voor soepele aders.
5. Module monteren: Plaats de aardlekschakelaar schuin op de DIN-rail en druk de onderzijde stevig vast tot een klik hoorbaar is. Controleer of er geen speling blijft om trillen en verhitting te voorkomen.
6. Installatieautomaten koppelen: Monteer maximaal vier B16- of C16-automaten direct naast de aardlekschakelaar. Verbind ze met een kamrail; breek overtollige vorkjes af en voorkom spanning op de rails door juiste uitlijning.
7. Nul- en aardgeleider aansluiten: Leid elke groep naar de blauwe nulrail of een kabelverdeelblok; deel de nuldraad niet. Sluit de groen-gele PE rechtstreeks op de aardklem aan. Gebruik de PE nooit als N in een TN-S-systeem.
8. Visuele eindcontrole: Controleer kleurcodering, aandraaimomenten en verwijder achtergebleven gereedschap. Plaats de afdekstrook terug en werk het groepenschema bij met datum en wijzigingen.
9. Testen en inschakelen: Zet alle automaten en aardlekschakelaars uit, schakel de hoofdschakelaar in en vervolgens de aardlekschakelaar. Druk op de testknop; uitschakeling moet binnen 300 ms plaatsvinden(alleen te meten met een installatie tester). Reset de schakelaar en schakel de groepen één voor één in met telkens vijf seconden tussenpauze. Instabiel gedrag duidt op isolatiefouten of een foutieve aansluiting.

Een correcte installatie is pas compleet wanneer ook de bedrading logisch en foutloos is aangesloten. Daarbij speelt de juiste positionering van fase- en nuldraad een cruciale rol voor een veilige en storingsvrije werking.

Welk aansluitschema gebruik ik voor 2-polige of 4-polige aardlekschakelaars?

Bij een 2-polige aardlekschakelaar wordt de fasegeleider (L1, bruin) op de bovenste klem 1 aangesloten en de nuldraad (N, blauw) op de bovenste N-klem, beide afkomstig van de hoofdschakelaar. De uitgaande fase gaat via klem 2 aan de onderzijde naar maximaal vier installatieautomaten (C16 of B16) via een 2-polige kamrail. De uitgaande nul loopt naar de blauwe nulrail voor de groepenverdeling. De aardleiding (groen/geel) wordt buiten de aardlekschakelaar om rechtstreeks verbonden met de PE-rail.

Een 4-polige aardlekschakelaar vereist aansluiting van alle vier geleiders door de stroomtransformator: L1 (bruin) op klem 1, L2 (zwart) op klem 3, L3 (grijs) op klem 5 en N (blauw) op de N-klem aan de bovenzijde. De uitgangen lopen via de corresponderende onderklemmen naar een 4-polige automaat of via een kamrail naar meerdere 3-fase groepen. Het aanhouden van de correcte fasevolgorde (L1–L2–L3) is essentieel om draairichting problemen bij bijvoorbeeld perilex- of motoren te voorkomen.

Bij alle moderne componenten is het aansluiten van boven of onder mogelijk dankzij een symmetrische interne constructie. De onderste aansluiting wordt vaak in Nederland gebruikt voor voeding . Let op fabrikant specifieke eisen.

Voor extra veiligheid wordt bij grotere installaties vaak gekozen voor selectieve schakeling met een type S hoofdschakelaar (300mA, 40ms vertraging), zodat bij storing eerst de 30mA niet S eindgroepen reageren. Dit vereist een minimale gevoeligheidsverhouding van 3:1. 

Waarom springt een aardlekschakelaar?

Isolatiefouten zijn veruit de grootste boosdoener: rubber- en PVC-kabels verliezen na 25–30 jaar hun isolatiewaarde, vooral bij temperaturen boven 70 °C in aansluitdozen. Zodra de isolatieweerstand onder 1 MΩ zakt, kan een lekstroom de aardlekschakelaar direct laten uitschakelen. Ook vocht creëert geleidende paden in kelders, badkamers en buitenkabels; infrarood-thermografie, lekstroommeting of een 500 V-isolatietest lokaliseert deze zwakke plekken zonder breekwerk.

Een tweede categorie betreft defecte of vervuilde apparaten. Wasmachines met koolborstel-slijpsel, vaatwassers met gescheurde verwarmingselementen, magnetrons met doorslaande transformatoren en pc-voedingen met kapotte EMC-filters veroorzaken vaak plotselinge trips. De snelste diagnose: alle automaten uit, aardlekschakelaar resetten en groepen één voor één inschakelen; een lekstang meet vervolgens of > 10 mA wegvloeit in de verdachte groep.

Daarnaast kunnen cumulatieve lekstromen van moderne elektronica (LED-armaturen, adapters, computers) samen de 30 mA-grens overschrijden. Herverdeel de belasting over meerdere aardlekschakelaars  of gebruik maken van aardlekschakelaars met een totaal van 30 mA-eindgroepen. Ook transiënte overspanningen door bliksem of net­schakelingen triggeren vooral elektronische type A/B-schakelaars; een type 2-overspanningsafleider of een Super-Immunized (SI) uitvoering voorkomt ongewenste uitschakeling.

Ten slotte kan de aardlekschakelaar zelf defect raken: testknop reageert niet, relais schakelt niet bij 30 mA of contacten vertonen brandschade. In dergelijke gevallen is vervanging onvermijdelijk. De kosten hangen af van het type schakelaar, de complexiteit van de installatie en de benodigde materialen.

Hoeveel kost het om een aardlekschakelaar professioneel te laten installeren, inclusief materiaal?

De kosten voor een professionele installatie van een aardlekschakelaar variëren afhankelijk van het type en de complexiteit. Een standaard 2-polige 40A/30mA type A kost gemiddeld €125–€165, inclusief materiaal van A-merken (€60–€100) en circa 60 minuten arbeid (€65–€85). Voor een 4-polige uitvoering bij 3-fase installaties ligt de prijs iets hoger door extra aansluitwerk (€140–€190). Type B varianten voor gelijkstroomtoepassingen zijn beduidend duurder (€220–€285), vooral vanwege de geavanceerde detectie-elektronica. Onderstaande tabel geeft een helder overzicht van de totale kosten per uitvoering, inclusief btw.

De kosten voor installatie van een aardlekschakelaar variëren regionaal tot wel 30%. In de Randstad liggen de tarieven het hoogst, met uurlonen van €55–€70 in Amsterdam en Utrecht. In Brabant en Gelderland ligt dit tussen €45–€60, terwijl elektriciens in het noorden vaak €40–€50 per uur rekenen. Voorrijkosten bedragen €0,30–€0,50 per kilometer boven 15 km of een vast tarief van €25–€45 binnen het werkgebied. Extra kosten kunnen ontstaan bij uitbreiding van de meterkast (€180–€350), vervanging van oude bedrading (€12–€18/meter), verbeterde aarding (€150–€450), of een officiële keuring inclusief rapport (€95–€145). Spoedopdrachten buiten kantooruren brengen een toeslag van 50–100% met zich mee.

Wie meerdere schakelaars laat plaatsen, profiteert van schaalvoordeel: 15% korting op het tweede exemplaar en 20% bij drie of meer stuks. Combineerbare werkzaamheden, zoals een extra groep of kookgroep aanleggen, drukken het effectieve uurtarief. Professionele installaties bieden daarnaast zekerheid via 2 jaar montagegarantie, 5 jaar fabrieksgarantie op A-merken en een storingsdienst binnen 24 uur. Besparen zonder kwaliteitsverlies kan door zelf componenten aan te schaffen (in overleg), de meterkast vooraf op te ruimen of flexibel te plannen doordeweeks. Zo wordt vakmanschap betaalbaar én verzekerbaar.

Wanneer kies ik voor een gecertificeerde elektricien versus zelfinstallatie?

Zelf een aardlekschakelaar installeren is wettelijk toegestaan na de hoofdzekering, maar brengt risico’s met zich mee. Zonder installatiecertificaat ligt de bewijslast bij schade volledig bij de bewoner, en veel verzekeraars keren niet uit als niet aantoonbaar aan NEN 3140 is voldaan. Daarnaast verbieden woningcorporaties en verhuurders vaak eigen aanpassingen. Bij complexe installaties is vakkennis onmisbaar: fouten zoals het verkeerd aansluiten van fase en nul, gebruik van te dunne kabels of ontbreken van selectiviteit kunnen leiden tot stroomuitval of brandgevaar.

Een gecertificeerde elektricien voert niet alleen een volledige NEN 1010-inspectie uit, maar biedt ook oplossingen zoals verbeterde groepenkast aarding, overspanningsbeveiliging en geschikte aardlekschakelaars voor moderne toepassingen zoals laadpalen en zonnepanelen. Dankzij meetrapporten, correcte documentatie en inzet van kwaliteitsmaterialen voldoet de installatie aan alle eisen en is ze toekomstbestendig én verzekerbaar.

Hoe ondersteunt Drixes Elektricien bij complexe aardlekproblemen?

Drixes Elektricien gebruikt lekstroomtangen van 0,01 mA, 1 kV-isolatiemeters en infrarood­camera’s om hardnekkige storingen te lokaliseren zonder de stroom uit te schakelen. Dit voorkomt brandrisico’s en maakt onderhoud voorspelbaar via trendanalyses en warmtebeeldrapporten, ook waardevol voor verzekeraars. Bij nachtelijke uitval van kritische apparaten biedt een 24/7 storingsdienst snelle hulp met een gemiddelde responstijd van 45 minuten. Voor oudere installaties zijn retrofitoplossingen beschikbaar, zoals aardlekcontactdozen, mobiele adapters of selectieve hoofdschakelaars. Preventieve onderhoudscontracten (€125–€195) omvatten jaarlijkse testen, isolatiemeting, documentatie en storingsservice, en zijn fiscaal aftrekbaar voor bedrijven.

Voor huiseigenaren die kampen met springende aardlekschakelaars, verouderde meterkast zonder ruimte, of uitbreiding voor laadpaal betekent professionele analyse het verschil tussen symptoombestrijding en structurele oplossing. Drixes Elektricien combineert moderne meetmethodes met praktijkervaring sinds 2015 in residentiële en commerciële installaties.

Het team installeert niet alleen nieuwe aardlekschakelaars maar analyseert de complete elektrische infrastructuur op toekomstbestendigheid. Met vaste prijsafspraken inclusief certificering volgens NEN 3140 voorkomt u verrassingen achteraf. Voor ondernemers die elektrische veiligheid serieus nemen en vastgoedbeheerders die aansprakelijkheidsrisico's minimaliseren biedt Drixes maatwerkoplossingen van advisering tot complete meterkastvervanging. Neem vandaag contact op voor een vrijblijvende inspectie en offerte - want elektrische veiligheid duldt geen uitstel wanneer levens op het spel staan.